Z Ewangelii wiemy, że Salome była żoną Zebedeusza, rybaka znad jeziora Genezaret, matką dwóch apostołów, Jakuba i Jana, faworytów Pana, że była na Kalwarii i że w poranek zmartwychwstania udała się do grobu wraz z innymi kobietami, aby zabalsamować ciało Jezusa. Co więcej, powiedziano nam, że miała czelność prosić Jezusa, aby jej synowie zasiedli w Jego królestwie, jeden po Jego prawicy, a drugi po Jego lewicy. Co więcej, mogła być siostrą Dziewicy Maryi, tytuł, który kwestionuje z Marią z Cleophas. W tej kwestii nie mamy wystarczającej dokumentacji, aby udzielić ostatecznej odpowiedzi, możemy co najwyżej wysunąć pewne przypuszczenia co do jej zgodności.
Co mówi nam Nowy Testament
W Ewangelii Jana 19, 25 czytamy, że "przy krzyżu Jezusa stała matka jego i siostra matki jego, Maria, żona Klopasa, i Maria Magdalena". Jako równoległe miejsca w synoptykach mamy na Kalwarii, według Mateusza 27, 56: "Maria Magdalena, Maria, matka Jakuba i Józefa, i matka synów Zebedeusza"; i według Marka 15, 40: "Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba Mniejszego i Józefa, i Salome".
Wszyscy oni, jako obecni na Kalwarii, wymieniają Marię Magdalenę. Z drugiej strony, powszechne jest utożsamianie Marii, żony Klopasa, z Marią, matką Jakuba i Józefa, a także Salome z matką synów Zebedeusza. Z drugiej strony, matka Jezusa nie jest wspomniana w synoptykach i pojawia się tylko w Jana 19, 25, bez wymieniania jej imienia.
Powstaje pytanie, kim jest "siostra jej matki", ponieważ nie ma wzmianki o tym, że Maria miała siostrę. Użyty grecki termin to adelphèTermin "brat" jest używany do określenia przyrodniej siostry tych samych rodziców lub tylko jednego rodzica. Jednak w biblijnej grece może również oznaczać bliskiego krewnego, ponieważ w języku aramejskim termin "brat" ma większe rozszerzenie językowe niż w języku greckim, więc możliwy byłby prosty związek pokrewieństwa. A także, ile kobiet jest wymienionych w tekście Jana, cztery czy trzy? U Mateusza i Marka mamy trzy kobiety, ale żadna z nich nie wymienia matki Jezusa. A jeśli siostrą matki Jezusa była Salome, dlaczego Jan pomija jej imię?
Podsumowując, z lektury Ewangelii wynika, że Jezusowi podczas ukrzyżowania towarzyszyła grupa kobiet, które podążały za nim z Galilei, w tym jego matka i trzy inne: Maria Magdalena, Maria z Clopas i Salome. Tą, o której Jan wspomina jako o "siostrze jego matki", może być Salome lub Maria z Clopas.
Co mówią nam komentatorzy
W komentarzach egzegetycznych do Jana 19:25 często sugeruje się dwa możliwe odczytania, nie skłaniając się ku żadnemu z nich. Jedno z nich mogłoby brzmieć: "Przy krzyżu Jezusa stały matka jego i siostra matki jego, Maria, żona Klopasa, i Maria Magdalena", czyli cztery kobiety. Albo trzy kobiety: "przy krzyżu Jezusa stały matka jego i siostra matki jego, Maria, żona Klopasa i Maria Magdalena". Oba odczytania tekstu byłyby prawidłowe. Jeśli przyjmiemy pierwsze z nich, jednogłośnie stwierdzimy, że tą bezimienną kobietą może być Salome, matka "umiłowanego ucznia". Zgodnie z drugim, Maria z Clopas byłaby pierwszą kuzynką lub szwagierką Dziewicy Maryi.
"Na stronie Biblia Jerozolimska"Autor jedynie zauważa w przypisie, że siostrą Marii byłaby "albo Salome, matka synów Zebedeusza, albo, łącząc to określenie z tym, które następuje, "Maria, żona Klopasa".
W "Komentarz do Pisma Świętego Verbum Dei". Jana 19, 25 czytamy: "bilans tego wstępnego wyliczenia prowadzi nas do wyróżnienia nie trzech, ale czterech kobiet przy krzyżu Jezusa. Kwestią sporną jest to, czy "siostrą jego matki" jest Maria z Clopas, czy inna kuzynka naszej Pani. Ogólne upodobanie Jana do anonimowości i powściągliwości sugerowałoby, że jeśli to drugie, powinniśmy utożsamiać ją z Salome, jego własną matką, która z pewnością była tego dnia na Kalwarii.
W Słownik egzegetyczny Nowego TestamentuW glosie "Salome" napisano: "wywnioskowano, że Salome była żoną Zebedeusza (por. Mt 20, 29). Czasami jest również utożsamiana z siostrą matki Jezusa (por. J 19, 25)".
M. Rey Martínez, w "Apostoł Jakub i Dziewica Maryja"mówi nam, że opinie egzegetów są podzielone. Tak więc J. Leal, po utrzymaniu, że "siostra Maryi" została zidentyfikowana z Salome, teraz optuje za Marią z Cleophas, podczas gdy ojciec Lagrange, po długim wahaniu, decyduje się na Salome. Dla innych jest to kwestia nierozwiązywalna, ponieważ tekst św. Jana jest niejednoznaczny. Dla Reya Martineza fakt, że cytowana jest Salome, jest kluczem do zrozumienia dwóch fragmentów Ewangelii, a mianowicie prośby Salome w imieniu jej dzieci i przekazania jej matki apostołowi Janowi na krzyżu. W "Salome, w czasach Chrystusa"J. Fernández Lago potwierdza tę opinię, ponieważ rzuca światło na czytanie tych fragmentów, dla których trudno byłoby znaleźć inne wiarygodne wyjaśnienie, tak że jeśli nie możemy mówić o pewności, możemy przynajmniej mówić o bardzo dużym prawdopodobieństwie.
W przypisie do tego tekstu Janowego, G. Ricciotti, w jego "Życie Jezusa Chrystusa"Lista obejmuje cztery lub trzy kobiety, tj. czy Marię (żonę) Kleofasa należy uznać za kontynuację poprzedniej listy, czy też nie. siostra jego matkilub czy oznacza inną kobietę. Stara wersja syryjska wymienia tutaj cztery kobiety, co wydaje się bardziej prawdopodobne, między innymi dlatego, że Maria z Clopas, gdyby była siostrą matki Jezusa, miałaby takie samo imię jak ona". M. Rey Martínez również jest tego zdania, argumentując, że rytmiczna konstrukcja Jana 19, 25 wymaga struktury od dwóch do dwóch kobiet, pierwszej bezimiennej, drugiej z jej imieniem, aby nie została skrócona.
W literaturze katolickiej, gdy mowa o Salome lub jej dzieciach, nierzadko wspomina się o możliwości, że byli oni spokrewnieni z Jezusem. Encyklopedia religii katolickiejw głosach "Salome" i "Krewni Najświętszej Dziewicy". Jednak w głosach "Jakub" i "Jan" w tym samym dziele nic nie mówi się o takiej możliwości. Podobnie w Chrześcijaństwo i jego bohaterowie", który zawiera krótki przegląd świętych tamtych czasów, w odniesieniu do Salome, mówi nam, że "była ona bliską krewną Najświętszej Dziewicy i żoną Zebedeusza, a z jej małżeństwa z nim urodzili się apostołowie Jakub i Jan, również krewni, a więc według krwi, Boskiego Zbawiciela świata". Jana, 27 grudnia, komentuje, że "Salome miała bliskie więzy pokrewieństwa z rodziną Jezusa, a Jan miał zaszczyt być, według ciała, kuzynem Jezusa. Tak przynajmniej twierdzi wielu ojców Kościoła". Z drugiej strony, w święto św. Jakuba Większego, wszelkie odniesienia do tego pokrewieństwa są pomijane.
Głos "Jan Apostoł" w Wikipedii (18.07.2025) zwraca uwagę, że z tekstu Jana 19, 25 wynika pytanie, kto był "siostrą jego matki". Raymond E. Brown w swojej pracy Śmierć Mesjasza, oferuje tabelę porównawczą kobiet, które pojawiają się w scenie ukrzyżowania w różnych ewangeliach, z której można wywnioskować, że Salome była nie tylko matką apostołów Jakuba i Jana, ale także siostrą matki Jezusa. Jednak sam Brown i inni autorzy wskazują, że ryzyko przesadzenia z takim wnioskiem jest oczywiste. Interpretacja ta, jak dodaje, wyjaśniałaby z czysto ludzkiego punktu widzenia, dlaczego Jezus miałby powierzyć opiekę nad swoją matką apostołowi. Podjęto wiele interwencji przeciwko tej identyfikacji, prawie tyle, ilu uczonych je zbadało, co nie jest rzadkością w badaniach biblijnych. Za Brownem wysuwa się również możliwość, że Zebedeusz pochodził z rodziny kapłańskiej, właściciela firmy rybackiej, która dostarczała ryby rodzinom z okolic Świątyni w Jerozolimie, a także z domów Annasza i Kajfasza, z którymi Jan był dobrze zaznajomiony. Tak więc Maria, matka Jezusa, byłaby spokrewniona z Salome, matką Jakuba i Jana, oraz z Elżbietą, matką Jana Chrzciciela, z których wszystkie były potomkiniami Aarona.
Jeśli chodzi o to, czy w Ewangelii Jana wskazane są cztery czy trzy kobiety, możliwe są oba rozwiązania: albo mamy cztery kobiety, które byłyby matką Jezusa, o której nie wspominają synoptycy, plus trzy wspomniane przez Mateusza i Marka, tak że "siostrą jego matki", której imię nie jest podane, byłaby Salome, albo tylko trzy, jeśli Jan w ogóle pomija obecność swojej matki, tak że tytuł "siostra Marii" musiałby być zastosowany do Marii z Clopas. Fakt, że Jan nie wspomina imienia swojej matki, byłby zgodny z tym, że zawsze pomija swoje własne, odnosząc się do siebie jako "ucznia" (por. J 1, 35; 2, 2; 13, 23; 18, 15; 19, 26-27; 20, 2 i 20, 8).
Moglibyśmy długo rozwodzić się nad wyjaśnieniami różnych komentatorów, tych, którzy nie zajmowali się tym tematem, a którzy stanowią większość, tych, którzy zwięźle go wyjaśnili, oraz tych, którzy wyrazili swoją opinię w takim czy innym sensie, ale zawsze wyrażając otwartość pytania, bez udzielania rozstrzygającej odpowiedzi. Wystarczy powiedzieć.
Co mówią nam źródła patrystyczne
Tradycja pierwszych wieków Kościoła nie zwraca uwagi na Salome, matkę Jakuba, ani na możliwy związek jej dzieci z Jezusem. Nastąpił jednak ważny zwrot wokół postaci Marii z Kleofasa, gdy wiara ludu chrześcijańskiego odkryła, w mocniejszym świetle, wieczne dziewictwo Maryi Dziewicy, tak że trzeba było podać wyjaśnienie dla różnych fragmentów Ewangelii, w których matka Jezusa pojawia się ze swoimi braćmi, które w języku greckim są opisane terminem adelphoi, który oznacza rodzeństwo tych samych rodziców lub co najwyżej tego samego rodzica, chociaż w języku hebrajskim i aramejskim termin "kuzyn" nie istnieje jako termin pokrewieństwa, więc używa się ogólnego głosu "brat". Pytanie brzmiało, kim byli rodzice braci Jezusa?
Pierwszym wyjaśnieniem było przypisanie tego rodzeństwa Jezusa poprzedniemu małżeństwu Józefa, który owdowiał po urodzeniu kilku synów i córek, przed zaręczynami z Marią, już jako stary człowiek, jak podają apokryficzne ewangelie o niemowlęctwie Pana, począwszy od Protoewangelia JakubaW ślad za tym poszli liczni autorzy kościelni oraz kościoły bizantyjskie i wschodnie. Stąd wywodzi się tradycyjna postać św. Józefa, starca, w obrazowych przedstawieniach Narodzenia Jezusa.
Byli też tacy, którzy po prostu twierdzili, że bracia Jezusa byli dziećmi Józefa i Marii, ponieważ Ewangelie zawsze wspominają, że byli u jego boku. Helwidiusz, autor z IV wieku, był tego zdania. W odpowiedzi św. Hieronim napisał Przeciwko Helwidiuszowi w obronie wieczystego dziewictwa Dziewicy, argumentując, że w biblijnej grece można to przetłumaczyć jako adelphoi również jako bliscy krewni, dochodząc do wniosku, że "bracia Jezusa", Jakub, Szymon, Juda i Józef, byli synami Marii z Klopasa, która według Jana 19:25 była siostrą matki Jezusa. Aby wzmocnić to pokrewieństwo, mamy nawet, że w Ewangelia pseudo-Mateuszaprawdopodobnie napisany w VII wieku, stwierdza się, że Maria z Cleophas była córką ten oraz AnaMatka Maryi, która po owdowieniu przez św. Joachima wyszła ponownie za mąż.
Inni widzieli rozwiązanie inną drogą, opierając się na fakcie, że różni autorzy, tacy jak Hegesippus, cytowani przez Euzebiusza z Cezarei w jego Historii kościelnej, stwierdzają, że Kleofas był bratem Józefa, a zatem pokrewieństwo jego dzieci z Jezusem odbywałoby się na drodze ojcowskiej. Tak więc Maria, matka Jakuba i Józefa, o której mówią Mateusz i Marek, a którą utożsamiamy z Marią, żoną Kleofasa, byłaby szwagierką Marii, matki Jezusa. Jest to dominujące stanowisko w tradycji katolickiej. Zgodnie z tym wyjaśnieniem wyrażenie "siostra jego matki" w Jana 19:25 może być zastosowane do Marii z Clopas, będącej jego szwagierką, ze względu na ambiwalencję semickich wyrażeń środowiska rodzinnego.
Spójność tego, że Salome jest krewną Maryi
Z powyższego możemy wywnioskować, że nie ma żadnych argumentów dowodowych, aby potwierdzić, że Maria i Salome były spokrewnione, ponieważ nie jest to wyraźnie stwierdzone ani w Piśmie Świętym, ani w tradycji. Jednak fakt, że Salome była krewną Marii, a zatem Jakub i Jan również byli spokrewnieni z Jezusem, rzuciłby światło na różne fakty opisane w Ewangeliach:
- Bliskość i zaufanie młodego Jana do Chrzciciela oraz zaproszenie Jezusa do pozostania z nim (por. Jana 1, 26-39) tego dnia w jego mieszkaniu, na początku jego publicznej działalności, ułatwione przez trzy więzi pokrewieństwa.
- Prawdopodobna obecność Jakuba i Jana na uczcie weselnej w Kanie Galilejskiej, o której tylko Ewangelia Jana przekazuje nam wiadomości w rozdziale 2, gdzie oprócz Marii i Jezusa zaproszeni byli także Jego uczniowie, którymi mogli być nie kto inny jak synowie Zebedeusza, może być wyjaśniona, jeśli wszyscy oni należeli do tego samego środowiska rodzinnego, z siedzibą w Galilei.
- Prośba Salome skierowana do Jezusa, opisana w Ewangelii Mateusza 20, 20-28 i Marka 10, 35-45, aby jej dwaj synowie zasiedli w Jego Królestwie, jeden po jej prawicy, a drugi po jej lewicy, w swojej logice i ocenie zależy od tego, jaka była pozycja Salome w stosunku do Jezusa, czy był to bliski krewny, który poparłby jej roszczenia, czy też obcy, co uczyniłoby je całkowicie niestosownymi, bez względu na to, jak wielkie było jej matczyne uczucie. Z drugiej strony, gdyby byli kuzynami, prośba nie byłaby pozbawiona ludzkiej, rozsądnej motywacji.
- Przekazanie przez Jezusa swojej matki na krzyżu umiłowanemu uczniowi pod jego prawną opiekę, co byłoby trudne do zrozumienia, gdyby Maryję i Jana nie łączyły żadne więzy pokrewieństwa, odsuwając krewnych z gałęzi ojcowskiej, z jądra "braci Pańskich", którzy często pojawiają się obok niej; i że Jan wziął ją do swojego domu (por. Jana 19:27) z tym, co ten akt oznaczał w patriarchalnym typie społeczeństwa. Do tego możemy dodać, że kiedy Jezus zostawił swoją matkę pod opieką "umiłowanego ucznia", umieścił ją również z Salome, swoją "siostrą", co byłoby dla niej wielką pociechą, podobnie jak w czasie ciąży Pana, towarzystwo jej kuzynki Elżbiety.
- Wejście Piotra do domu Annasza, opisane w Jana 18:15-17, dzięki "drugiemu uczniowi", który był znany najwyższemu kapłanowi i który rozmawiał z odźwiernym, który znał nawet imię sługi Malchusa, któremu Piotr odciął ucho. To zaufanie można wyjaśnić, jeśli jego rodzice, pochodzący z rodziny kapłańskiej, byli regularnymi dostawcami ryb do domów Annasza i Kajfasza, korzystając z ich częstych podróży do Jerozolimy, a młody Jan był dobrze znany sługom tego domu.
Z pewnością nie możemy powiedzieć z całą pewnością, że Salome była siostrą Marii, rozumianą jako bliska krewna, a jej synowie Jakub i Jan byli zatem synami Jezusa. Gdyby jednak tak było, cytowane teksty zostałyby podkreślone w szczególnym świetle, które pomogłoby nam je lepiej zrozumieć, jak elementy układanki, które idealnie do siebie pasują, aby dać nam obraz, w którym wszystkie elementy dałyby nam spójną wizję całości.
W każdym razie kwestia pokrewieństwa z Jezusem "synów gromu" nie była szczególnie interesująca dla wczesnej wspólnoty chrześcijańskiej, która nic nam o tym nie mówi. Z drugiej strony Ewangelie pokazują, kim są prawdziwi krewni Jezusa, ponieważ "kto pełni wolę Ojca mojego, który jest w niebie, ten Mi jest bratem, siostrą i matką" (Mt 12:50 i paralele, Mk 3:35 i Łk 8:21). Więzy cielesne mają swoje znaczenie, ale znacznie przewyższają je więzy duchowe, w których wszyscy jesteśmy dziećmi tego samego Ojca oraz braćmi i siostrami w Jezusie Chrystusie. Nadprzyrodzona więź przewyższa więź naturalną, która jest karłowata i ma wartość anegdotyczną w obliczu rzeczywistości wyższego rzędu.
Święta Salomea ma kościół w Santiago de Compostela zbudowany w XII wieku ku jej czci jako matki świętego Jakuba Większego. Jej święto przypada 22 października i jest obchodzone z liturgią zatwierdzoną dekretem Świętej Kongregacji Obrzędów z 28 sierpnia 1762 roku. Teksty liturgiczne nie nawiązują do możliwego związku między Salome i Maryją, matką Jezusa.
Jak zachęcić dziecko do czytania i czytania tego lata?
