Na stronie Historia Compostelinapisany w pierwszej połowie XII wieku na polecenie arcybiskupa Gelmireza, opisuje odkrycie grobu apostoła św. Jakuba w następujący sposób: "...odkrycie grobu św. Jakuba jest tajemnicą.Ludzie o wielkim autorytecie... donosili, że wielokrotnie widzieli w nocy płonące w lesie luminarze... a także, że często pojawiał się tam anioł... sam udał się na miejsce i zobaczył luminarze na własne oczy... pośpiesznie wszedł do wspomnianego gaju i... znalazł pośród chwastów i krzewów mały domek, w którym znajdował się marmurowy grobowiec... znalazł pośród chwastów i krzewów mały domek, w którym znajdował się marmurowy grobowiec... poszedł... do króla Alfonsa Wstydliwego... i powiadomił go dokładnie o tym, co się stało... król... przybył... i odnawiając kościół ku czci tak wielkiego apostoła, zmienił miejsce zamieszkania biskupa Iria na to, które nazywają Compostela...".. To wydarzenie, które miało miejsce między 820 a 830 rokiem, w czasach biskupa Teodomiro z Iria Flavia, wyznacza początek historii, która ma obecnie 1200 lat i która została naznaczona postaciami, wydarzeniami, ceremoniami, przebudowami itp., które ukształtowały budynek przeznaczony do przechowywania i czczenia szczątków apostoła św. 

Pierwsze bazyliki

Tradycja jakobicka opowiada o cudownej podróży szczątków świętego Jakuba Większego, po jego męczeńskiej śmierci w Jerozolimie, do północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego, w diecezji Iria Flavia, gdzie, korzystając z istniejącego wcześniej rzymskiego mauzoleum, zostały pochowane przez jego uczniów Teodora i Atanazego. Miejsce pochówku, na górze Libredon, zostało zapomniane do czasu odkrycia go w IX wieku, co dało początek fenomenowi jakobitów. 

Kiedy król Alfons II dowiedział się o odkryciu szczątków Santiago, nakazał zbudować w tym miejscu kościół, w którym miał znajdować się grobowiec. Byłaby to prosta konstrukcja z jedną nawą, uwarunkowana wymiarami i lokalizacją wspomnianego rzymskiego mauzoleum, które ją chroniło. Niewiele pozostałości archeologicznych zostało odzyskanych z tej pierwszej świątyni Santiago w okolicy grobowca apostolskiego i bez wątpienia najbardziej wyróżniającym się z nich jest nagrobek biskupa Teodomiro, który zmarł, jak stwierdzono w jego inskrypcji, w roku 847, a który został znaleziony podczas wykopalisk archeologicznych przeprowadzonych w 1955 roku. 

Świątynia Alfonsa II wkrótce stała się zbyt mała, aby pomieścić pielgrzymów, którzy zaczęli przybywać. Do tego doszedł wyraźny interes ze strony monarchii asturyjskiej w konsolidacji punktu odniesienia dla chrześcijaństwa w tym miejscu, które obdarzyli przywilejami i darami; tak więc, na rozkaz Alfonsa III, rozpoczęto budowę nowego kościoła, w którym miały być przechowywane relikwie św. Jakuba, który został konsekrowany w 899 roku. Po raz kolejny, choć był on zgodny z postulatami asturyjskiego stylu przedromańskiego, istniejące wcześniej mauzoleum warunkowało wymiary nawy głównej, która była bardzo szeroka, w przeciwieństwie do niezwykle wąskich wymiarów dwóch naw bocznych. Kościół posiadał również duży zachodni portyk, do którego dostęp został odkryty podczas wykopalisk archeologicznych przeprowadzonych w środkowych latach XX wieku, wraz z innymi elementami architektonicznymi. 

W 997 roku kościół Santiago został zniszczony przez armię muzułmańską pod rozkazami Almanzora, który jednak, zgodnie z kronikami, uszanował grobowiec. Kościół został natychmiast odbudowany na polecenie Bermudo II i biskupa San Pedro de Mezonzo, włączając nowe wpływy stylistyczne, tak że we wczesnych latach X wieku kościół znów działał i pozostał taki do czasu, gdy postępy w budowie nowej romańskiej katedry ostatecznie pogrzebały go pod fundamentami w 1112 roku. 

Początek romańskiej katedry

Wzrost liczby pielgrzymek do Composteli w X i XI wieku, wraz z silnym wsparciem otrzymanym od Kościoła i monarchii, doprowadził do budowy katedry, nad którą prace rozpoczęły się około 1075 roku, po rozwiązaniu problemów związanych z przestrzenią z sąsiednią wspólnotą Antealtares, która była wówczas odpowiedzialna za opiekę nad kultem i grobowcem na jej wschodnim krańcu. Tak zwany Codex Calixtinusnapisany w czasach arcybiskupa Gelmíreza przez Scriptorium compostelano, stwierdza, że ".Mistrzowie kamieniarscy, którzy rozpoczęli budowę katedry w Santiago, nazywali się Don Bernardo el Viejo, godny podziwu mistrz, i Roberto, wraz z około pięćdziesięcioma innymi kamieniarzami, którzy pracowali tam wytrwale".Najnowsze badania zdają się to potwierdzać, choć z różnymi niuansami. 

Inskrypcja w Kaplicy Zbawiciela i dwa kapitele znajdujące się przy jej wejściu świadczą o tym, że budowa katedry rozpoczęła się tutaj w czasach króla Alfonsa VI i biskupa Diego Peláeza. Ten pierwszy etap budowy trwał do 1088 roku, podczas którego zbudowano centralne sekcje ambulatorium i ich odpowiednie kaplice, a także opracowano kompletny program ikonograficzny opracowany przez samego prałata, głównie we francuskich stolicach. 

Przynajmniej od 1088 r. nastąpiło pewne spowolnienie prac spowodowane konfrontacją między królem a biskupem, która doprowadziła do jego uwięzienia, a następnie wygnania. Warsztat, który rozpoczął budowę katedry, został ostatecznie rozwiązany i około 1094 roku, pod rządami nowego mistrza, Estebana, tempo budowy zostało wznowione z nowej perspektywy artystycznej, zmieniając proporcje pierwotnego projektu i kontynuując prace nad resztą kaplic w ambicie. 

Ta druga faza trwała do 1101 roku, kiedy to mianowanie Diego Gelmireza na nowego biskupa Composteli oznaczało początek decydującej fazy dla katedry. W tym samym czasie, gdy Gelmirez rozpoczął swój projekt, mistrz Esteban przeniósł się do Pampeluny, aby kierować pracami budowlanymi nad katedrą. 

Katedra arcybiskupa Gelmireza

Po odbyciu szkolenia w samej katedrze i pełnieniu obowiązków w administracji diecezji, w 1101 r, Diego Gelmirez został konsekrowany na biskupa Composteli, rozpoczynając tym samym kluczowy okres w historii katedry i miasta, a wszystko to po iterze naznaczonym przez tego prałata, który miał solidne wykształcenie i ważne osobiste relacje, w tym członków dynastii burgundzkiej i potężnego zakonu Cluny. Dzięki temu Gelmirez opracował ambitny projekt przekształcenia katedry w drugi Rzym, położony w północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego i pod opieką apostoła św. Jakuba Większego, którego szczątki były czczone pod ołtarzem tej nowej katedry. 

Przede wszystkim Gelmirez uzyskał od króla przywilej bicia monet, co zapewniło mu środki ekonomiczne na realizację jego projektu, który następnie skupił się na transepcie, jego historycznych fasadach i nowym ołtarzu Santiago, działaniach, w których polegał na szeregu mistrzów z zagranicy, którzy nie tylko przywieźli tu nowe modele i wpływy, ale także rozwinęli je i dostosowali w taki sposób, że Compostela stała się awangardowym artystycznym centrum odniesienia w swoim czasie. 

Zaangażowanie Gelmíreza w projekt było tak duże, że Historia ComposteliKronika jego episkopatu, którą sam napisał, wspomina go nawet jako sapiens architectusW 1105 r. konsekrowano nowy ołtarz nad grobem apostolskim, dla którego zmodyfikowano stare mauzoleum, które do tego czasu było szanowane; aw 1112 r. całkowicie usunięto starą bazylikę Alfonsa III, która do tego czasu współistniała z budową katedry. 

Jako zręczny polityk i zarządca, jego episkopat oznaczał całkowitą transformację w organizacji kościoła w Santiago de Compostela, tworząc nową kapitułę kanoników regularnych, którzy mieli dbać o kult Santiago; wśród nich, na wzór Rzymu, z kolegium siedmiu kardynałów, z których jeden był wyłącznie odpowiedzialny za opiekę liturgiczną nad pielgrzymami. 

Pod rządami papieża Kaliksta II, kluniackiego Guido z Burgundii, brata byłego hrabiego Galicji, Rajmunda z Burgundii, Gelmirez został arcybiskupem, a Compostela stała się stolicą metropolitalną w 1120 roku, umacniając w ten sposób znaczenie katedry i wprowadzając okres świetności pielgrzymek do Santiago. 

Aby dowiedzieć się, jak wyglądała owa katedra Gelmirian, dysponujemy jej szczegółowym opisem w Księdze V Liber Sancti Iacobithe Codex Calixtinusktóry w skrócie stwierdza, że ".Wreszcie w tym kościele nie ma ani jednego pęknięcia ani wady; jest wspaniale zbudowany, duży, przestronny, czysty, o dogodnych rozmiarach, proporcjonalny pod względem szerokości, długości i wysokości, o godnej podziwu i niewysłowionej jakości wykonania, i jest podwójnie zbudowany, jak pałac królewski. Ktokolwiek przechodzi przez nawy triforium z góry, nawet jeśli idzie smutny, jest zachęcony i szczęśliwy, widząc wspaniałe piękno tej świątyni.". 

Po ukończeniu transeptu i jego monumentalnych fasad, w których kompletny, jednolity program ikonograficzny skupiony na historii ludzkości został opracowany w marmurowych i granitowych płaskorzeźbach przez szereg wielkich mistrzów, obecnie znanych ze swoich głównych dzieł; I aby stawić czoła, między innymi, dwóm buntom mieszkańców Santiago przeciwko ich prałatowi, które spowodowały znaczne szkody w katedrze wciąż w budowie, prace były kontynuowane podczas episkopatu Gelmireza aż do jego śmierci w 1140 roku. 

Od tego czasu istnieje pewien brak informacji na temat stanu prac nad katedrą w Santiago w kierunku jej zachodniego krańca, gdzie dodatkowo napotkano problem związany z wyraźnymi nierównościami terenu. Z tego powodu, a także z powodu braku pozostałości archeologicznych, które mogłyby potwierdzić ich istnienie, istnieją uzasadnione wątpliwości co do tego, czy podczas episkopatu Gelmireza prace budowlane nad katedrą zostały zakończone. Codex Calixtinus kiedy stwierdza, że "Część z nich jest już całkowicie ukończona, a część jeszcze nie".. 

Projekt mistrza Mateo

Jak już wspomniano, jest więcej niż prawdopodobne, że chociaż prace były na bardzo zaawansowanym etapie, nie zostały zakończone, gdy zmarł Diego Gelmírez, a po nim nastąpił okres, w którym różni prałaci zastępowali się nawzajem, a król Alfons VII był pogrążony w innych sprawach, tak że nie było nikogo, kto mógłby poprowadzić kontynuację projektu. Sytuacja ta została rozwiązana kilkadziesiąt lat później, za panowania Ferdynanda II, który miał nadać niezbędny impuls do ukończenia budowy romańskiej katedry, która stanie się również świątynią odniesienia dla królestwa i miejscem pochówku królów i ich rodzin. Wszystko to było możliwe dzięki kluczowej postaci w historii katedry i sztuki Galicji: Mistrzowi Mateo. 

Nie ma pewnych informacji na temat pochodzenia i proweniencji tego mistrza Mateo, ponieważ jest on wymieniony w dokumencie z 1168 roku, w którym Ferdynand II przyznał mu hojną dożywotnią emeryturę za kierowanie pracami nad kościołem Santiago. Od tego czasu do 1211 r., kiedy to odbyła się uroczysta ceremonia konsekracji kościoła w obecności króla Alfonsa IX, Mateo prowadził kompletny projekt, który oprócz ukończenia prac rozpoczętych około 1075 r., obejmował koncepcyjną reformę budynku katedry w celu jego konsekracji i uroczystego wykorzystania od tego czasu; Był to również projekt, który oznaczał przejście od stylu romańskiego do gotyckiego, obejmujący nową wrażliwość artystyczną i ciekawe innowacje wynikające ze znajomości najbardziej awangardowej sztuki swoich czasów. 

Zakończenie prac 

Po pierwsze, mistrz Mateo podjął się ukończenia ostatnich odcinków nawy głównej katedry, szanując jej organizację architektoniczną, ale wprowadzając nowe elementy dekoracyjne; następnie wykonał zachodnie zamknięcie kościoła, które prawdopodobnie nie zostało wykonane w ramach projektu Gelmirian, z innowacyjnym rozwiązaniem, które pozwoliło przezwyciężyć nierówności terenu za pomocą nowatorskiej krypty wspierającej narteks otwarty na zewnątrz fasadą, która prowadziła na taras i wieńczącą całość trybunę. Ta wyjątkowa przestrzeń sakralna, wysoka na trzy poziomy, zawierała jednolity program ikonograficzny o treści apokaliptycznej i zbawczej, którego punktem kulminacyjnym jest potrójna wewnętrzna arkada narteksu, dziś znana jako Portyk Chwały, jedno z największych dzieł sztuki powszechnej. 

Oprócz Portyku de la Gloria, który przetrwał do dziś okaleczony i zmieniony przez różne interwencje przeprowadzone na przestrzeni dziejów, Mistrz Mateo zaprojektował również monumentalny chór z polichromowanego kamienia, który zajmował pierwsze sekcje nawy głównej i służył do organizacji życia i liturgii odnowionej kapituły Compostela; Zreformował część fasad transeptu, aby zapewnić wnętrzu katedry więcej światła, ponieważ światło odgrywało ważną rolę symboliczną, a jednocześnie funkcjonalną; i był odpowiedzialny za stworzenie elementu odniesienia dla pielgrzymów wewnątrz katedry, rekompensując brak bezpośredniego kontaktu wzrokowego z grobem apostolskim i relikwiami św. Jakuba, poprzez umieszczenie siedzącego wizerunku apostoła, który, choć znacznie zreformowany, przetrwał do dziś jako Święty Jakub. uścisku. Ponadto warsztat pod rozkazami mistrza Mateo skonfigurował również, w obecnej kaplicy Santa Catalina, znajdującej się na północnym krańcu transeptu, Panteon Królewski, w którym pochowano królów Ferdynanda II i Alfonsa IX, a także innych członków ich rodzin, takich jak królowa Berenguela i Rajmund Burgundzki. 

W dniu 21 kwietnia 1211 r. odbyła się uroczysta konsekracja świątyni, o czym świadczą polichromowane i złocone granitowe krzyże biegnące wzdłuż naw katedry, upamiętniające postać arcybiskupa Pedro Muñiza. Ukończenie projektu mistrza Mateo nie oznaczało jednak końca prac nad katedrą, niezmiennych na przestrzeni wieków. Warsztaty pozostające pod wpływem Mateo kontynuowały prace nad nowymi projektami aż do końca średniowiecza, takimi jak przebudowa Pałacu Gelmírez promowana przez arcybiskupa Juana Ariasa lub niedokończone nowe gotyckie prezbiterium, które zostało zakopane pod schodami na obecnym placu Plaza de la Quintana; a przede wszystkim nowy krużganek, rozpoczęty w czasach wspomnianego arcybiskupa, znajdujący się na południowym krańcu katedry i który miał być powiązany z szeregiem kaplic, które miały odgrywać wiodącą rolę w działalności artystycznej katedry w kolejnych stuleciach. 

Nowa sukienka dla domu Santiago

Właśnie problemy strukturalne, które ze względu na charakterystykę terenu, zawsze powodowały południową flankę katedry, spowodowały konieczność budowy nowego krużganka nad średniowiecznym, dając w ten sposób początek stylowi renesansowemu, promowanemu przez arcybiskupów z rodziny Fonseca. 

Jednak w przypadku katedry epoka nowożytna upłynęła pod znakiem baroku, stylu, który miał nadać kompleksowi nowy wygląd. Wiek XVII rozpoczął się od wyburzenia kamiennego chóru i budowy monumentalnych schodów na zachodniej fasadzie, która została już częściowo przebudowana sto lat wcześniej. Należy pamiętać, że mistrz Mateo zaprojektował monumentalny polichromowany kamienny chór, który zajmował pierwsze sekcje nawy głównej.

Ale to właśnie w drugiej połowie tego stulecia, pod kierunkiem kanonika José Vegi y Verdugo, miała rozpocząć się wielka modernizacja katedry; na zewnątrz, z nową fasadą Quintana lub przebudową Wieży Zegarowej; a wewnątrz, z nową kaplicą główną, zaprojektowaną ku większej chwale apostoła św. Jakuba, jako prawdziwa apoteoza jakobińska. Jakuba, jako prawdziwą jakobińską apoteozę. Po raz kolejny, jak zawsze w przypadku wielkich transformacji katedry, decydujące znaczenie będzie miało zjednoczenie hierarchii kościelnej i monarchii hiszpańskiej oraz wielkiego artysty tamtych czasów, Compostelana Domingo de Andrade. 

Ta wielka barokowa przebudowa miała zostać zakończona w XVIII wieku ważnymi interwencjami, w tym nową zachodnią fasadą, w której Fernando de Casas miał ubrać średniowieczną strukturę Matthean w styl barokowy, oraz fasadą Azabachería, która w połowie tego wieku miała zastąpić starą fasadę Paradise. Wewnątrz odnowiono tak zwane Palacios Capitulares i ukończono budowę kaplicy komunijnej w miejscu zajmowanym wcześniej przez kaplicę arcybiskupa Lope de Mendoza. 

Odrodzenie się fenomenu Jakobinów 

Po świetności wieków baroku, wiek XIX był okresem kryzysu dla katedry w Composteli i pielgrzymek do kościoła w Santiago de Compostela. Wpływ na to miały różne przyczyny polityczne, społeczne i gospodarcze, które dotknęły również całe miasto. Jednak w ostatnich dekadach stulecia zaczęto dostrzegać światełko w tunelu. Od połowy stulecia ważną rolę odegrało odkrycie Santiago przez zagranicznych podróżników, którzy w swoich kronikach zawarli zachowane tu skarby artystyczne, takie jak Portyk de la Gloria, prawie zapomniany od średniowiecza; fakt ten pomógł również zwiększyć zainteresowanie lokalnych naukowców. Ale przede wszystkim odrodzenie fenomenu jakobickiego rozpoczęło się w nocy 29 stycznia 1879 r., kiedy to grupa kanoników pod przewodnictwem Lópeza Ferreiro, przy wsparciu kardynała Payá, odnalazła grobowiec apostolski w trasaltarze, ukryty tam od czasów arcybiskupa Sanclemente, prawie trzysta lat temu. 

Po ponownym odkryciu szczątków św. Jakuba, poświadczonym w 1884 r. przez papieża Leona X z certyfikatem Bull Deus OmnipotensZjawisko jakobickie przeżyło początkowe ożywienie, zwłaszcza pod przewodnictwem kardynała Martína de Herrery, którego długi episkopat obejmował kilka Świętych Lat. Renesans pielgrzymek, który w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku był również związany z obchodami Roku Świętego, miał wejść w nową fazę po dwóch wizytach kardynała Martína de Herrery w Composteli. Święty Jan Paweł II i silne wsparcie autonomicznego rządu Galicji. 

Dziś, w bezprecedensowym świętym dwuleciu ze względu na okoliczności, katedra w Santiago prezentuje odnowiony wygląd po dekadzie prac renowacyjnych i restauratorskich, w których odzyskano emblematyczne elementy, takie jak Portyk Glorii, fasada Obradoiro czy Kaplica Główna; wszystko to bez utraty istoty miejsca, które przez dwanaścieset lat historii było punktem odniesienia i powitania dla milionów wiernych i pielgrzymów. n